KETOJENİK DİYET NEDİR?
En popüler kilo kaybı sağlayan alternatif diyet yöntemi olarak görülen düşük karbonhidratlı diyetler arasındadır. Ketojenik diyet neredeyse bir yüzyıldır epilepsi gibi nörolojik hastalıkların tedavisi için kullanılmaktadır. KD, günlük 50 gram'dan az karbonhidrat tüketimi olarak tanımlanır. Bu konuda gerçekleştirilen araştırmalar ketojenik diyetin epileptik çocuklarda nöbetlerinde büyük azalmaya neden olabileceğini ortaya çıkarmıştır. Bununla birlikte sonradan ketojenik diyetin özellikle metabolik, nörolojik veya insülinle ilişkili hastalıklarda birçok sağlık yararı sağlayabileceğine dair sonuçlar veren çeşitli araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Ketojenik diyet, çok düşük karbonhidratlı, yüksek yağlı bir diyettir. Karbonhidrat alımını büyük ölçüde azaltmayı ve onu yağ ile değiştirmeyi içermektedir. Epilepsi tedavisinde uygulanan 1 g/kg/gün protein, 10-15 g/gün karbonhidrat ve kalan enerjinin yağlardan karşılayacak şekilde planlanarak uygulanır. Karbonhidratlardaki bu azalma, vücudu ketozis adı verilen metabolik bir duruma sokar. Daha sonra vücut, beyin için enerji sağlayabilen moleküller olan yağları ketonlara dönüştürmeye başlar. Sonuç olarak vücut ve beyin karbonhidrat yerine yakıt için yağ ve ketonları yakmada verimli hale gelir. Kaliteli yağlar açısından zengin, protein açısından yeterli ve net karbonhidratlar (toplam karbonhidrat eksi lif) bakımından düşük bir diyet tüketen vücudun metabolizması, karbonhidrat yerine ana yakıt kaynağı olarak yağı kullanmaya başlar. Bu değişimin hem hastalar hem de sağlıklılar için metabolizma üzerinde derin etkileri vardır. Diyet, birçok nörolojik durumu ve metabolik bozukluğu iyileştirmek veya tersine çevirmek için umut vaat ediyor. Sağlıklı kişiler için diyet, kronik hastalığı önlemenin yanı sıra biliş ve vücut kompozisyonunu (yani yağ kaybı) optimize eden bir aracı temsil eder.(1,3,7)
Ketozis nedir?
Ketoz terimi, yağın kullanılabilir enerjiye parçalanmasının, keton cisimcikleri veya kısaca ketonlar olarak adlandırılan bir yan ürününü ifade eder. . Ketozis, çok düşük karbonhidrat alımına bağlı olarak gerekli olan glikozun yağ asitlerinden ve depo yağlardan kullanılmasıyla kan keton seviyelerinin normalin üzerine çıktığında vücut ketozise girer. Ketoz, kan keton seviyelerinin>5 milimolar / L olması olarak tanımlanır.
Vücudumuz normalde ana enerji kaynağı olarak glikozu kullanır. Besin alımı ile alınan karbonhidrat kaynakları glikoza çevrilerek metabolizmaya katılmaktadır. Örneğin; patatesteki nişasta glikozdan oluşur. Glikoz molekülleri glikojen olarak kaslarımız ve karaciğerimizde depolanır. Bu depolanan glikojen yıkılarak glikozlara çevrilir. Bu glikozlar da enerji olarak kullanılır. Vücudumuza aldığımız karbonhidratın kısıtlanması belli bir süre sonra glikojen depolarını ( 2-3 gün) içerisinde tüketir.
Bu depolar tükendikten ve vücudun kullanacağı glikoz kaynağı azaldığından vücut hayatta kalmak için başka bir enerji kaynağına ihtiyaç duyar. Bu nedenle ikincil enerji kaynağı olan yağ depolarımızdan enerji sağlanmaya başlanır. Kan glikoz seviyeleri düşmesi ile beyne gerekli olan enerjiyi sağlamak için karaciğer yağ moleküllerinden ketonları üretmeye başlar. Keton cisimleri karaciğerde üretilir ve iki tiptedir: asetoasetat ve β-hidroksibutirat.
Ketonlar vücuda ve beyne gerekli enerjiyi sağlar. Ketojenik bir diyette, vücudunuz insülin seviyelerinde azalma ve artan yağ parçalanması dahil olmak üzere birçok biyolojik adaptasyona uğrar.(4,6,7)
KETOZİSE NASIL GİRİLİR?
Tam ketozise girmeden önce genellikle 7-30 gün gerekir. Vücut ketozise girdiğinde, enerji için kullanmadığı fazla ketonlar idrar ve nefes ile atmaktadır. Asetoasetat, aseton ve beta-hidroksibutirat idrarda, kanda ve nefeste ölçülebilir. Ketojenik diyetin olumlu etkilerini gözlemleyebilmek için 3-4 ay gibi bir süre diyet devam ettirilmelidir(4,7)
Ortalama bir yetişkin için 48 saatlik bir oruç genellikle ketozise neden olur. Bu oruçtan sonra, klasik ketojenik diyeti uygulamak, ketozda kalmanızı sağlar. Oruca ilk gün yatmadan en az 3 saat önce başlamanızı ve 2 gün sonra aynı saatte yemek yenilmelidir. Ketojenik diyet,yüksek yağlı, orta düzeyde protein ve çok düşük karbonhidrat diyeti uygulamak ketozise neden olur ve bu süreç minimum 2-3 hafta içerisinde gerçekleşir. (4)
KETOJENİK DİYET İÇERİĞİ NASIL OLMALIDIR?
Ketojenik diyet, aslında ketojenik ve antiketojenik besinlerin belirli oranda tüketilmesi ile uygulanır. Vücutta Ketojenik/Antiketojenik (yağ/karbonhidrat+protein)oranın 1.5:1 şeklinde olması ketozis oluşması için yeterlidir. Ancak etki gösterebilmesi için Ketojenik/Antiketojenik oranın en az 3:1 oranında olması gerekir. Kas kütlesi korunumu için bireyler ortalama 1.0-1.2 g/kg/gün protein tüketmelidir. Diyette kullanılan yağ türü önemlidir. Bitkisel yağ kaynakları tercih edilmelidir.(1,6)
Ketojenik diyetler yalnızca klinik gözetim altında yapılmalıdır.
KETOJENİK DİYET TÜRLERİ:
Standart ketojenik diyet:
4:1 oranındadır. %80 yağ, %15 protein,%5 karbonhidrat oranı uygulanır. (1,5)
Yüksek Proteinli ketojenik diyet:
Standart ketojenik diyete benzer ancak protein oranı daha yüksektir. %60 yağ, %35 protein ve %5 karbonhidrattır.
Döngüsel ketojenik diyet:
Bu diyet profesyonel vücut geliştirme ve fitness yapan sporcuların sıklıkla uyguladığı bir yöntemdir. Haftanın 5 günü standart ketojenik diyet ve geri kalan 2 günü ise yüksek karbonhidrat alınan bir beslenme şeklidir.
KETOJENİK DİYET VE KİLO KONTROLÜ
Vücutta birincil yakıt kaynağı olarak glikoz kullanıldığı için karbonhidrat alımının sınırlı olduğu diyette yakıt olarak yağ asitlerinin parçalanması ile enerji elde edilir. Yağ asitleri diğer kaynaklara göre (glikoz) 10 kat daha fazla enerji açığa çıkarmaktadır. Ancak yağ asitleri glikoza (karbonhidrat) göre çok daha yavaş okside olmaktadır. Bu nedenle ketojenik diyet, hızlı enerji tüketimi gerektiren durumlarda olumsuz etki gösterebilmektedir. Ketojenik diyetle alınan ve depolanmış yağ asitleri glikoza dönüştürülerek yakıt olarak kullanılır. Böylece vücuttaki depo yağ miktarında azalma (lipoliz) ve yağ kütlesinde kayıp gözlemlenir. Çok düşük karbonhidrat alımında vücut depo yağlardan ve yağ asitlerinden glikoz yapımına geçer. Diğer diyetlere göre ketojenik diyet ile kilo verme hızı 2 kat daha fazla ağırlık kaybı olarak ve abdominal yağ oranında düşüş gözlemlenmiştir. Gözlemlenen ağırlıktaki azalma büyük çoğunlukla glikojen depolarının boşalması ve vücudumuzdaki su tutulumun atımı olduğu bilinmektedir. (1,3,6)
Ketojenik diyetin normal bir bireyin uygulamasında ağırlık azalmasındaki sebep kalori açığı oluşturulmasından kaynaklıdır. Bunun yanı sıra nörolojik hastalıklarda olumlu etkiler gözlenmiştir.
KETOJENİK DİYETİN VÜCUDUMUZA ETKİSİ
Ketojenik diyetin ayırt edici özelliklerinden biri, kan şekeri seviyelerinde azalma ve ketonlarda artıştır. Yüksek karbonhidratlı bir diyet kan şekeri ve insülin seviyelerini sürekli olarak yükseltebilir bunun yanında ketojenik diyet ,iştahta etkili olan ghrelin, kolesistokinin ve peptid YY hormonlarının konsantrasyonları değişmektedir. Beslenmede enerjinin yağlardan ve proteinlerden sağlanması bireylerde tokluk hormonlarının(leptin,Peptid YY,GLP-1)artmasına neden olmaktadır. (1,6,7)
Ketojenik diyetlerle ketojenik olmayan diyetlerin uygulanmasının kısa vadede ağırlık kaybı üzerinde etkilerinin benzer olduğu ancak uzun vadede yürütülemediği (4 haftadan uzun) belirtilmektedir. Düşük karbonhidratlı diyetler karın bölgesindeki yağlanmayı azaltıcı etki göstermektedir. (1,4)
Ketojenik ve antiketojenik diyetler arasında insülin direnci açısından bir fark yoktur(1,4).
Ketojenik diyet yapılan çalışmalardan bazıları herhangi bir olumsuz etkisinin olmadığını ancak yüksek protein alımının böbrek yetmezliği öncüsünün en önemli nedenlerinden biri olduğunu belirtmektedir. (5,6)
Ketojenik Diyetin çeşitli hastalık durumları için terapatik faydalarını gösteren yüzlerce çalışma yapılmıştır. Başlangıçta epilepsi üzerindeki etkileri için incelenen diyet, şu anda aşağıdakiler dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere, altta yatan metabolik düzensizliği olan çok sayıda hastalık için umut vadediyor:
- Epilepsi
- Beyin Tümörü / Kanseri
- Alzheimer hastalığı
- Parkinson hastalığı
- Travmatik Beyin Hasarı
- Mitokondriyal Hastalık
- Otizm
- Beyin Sağlığı
- Diyabet: Tip-I ve Tip II
Size veya sevdiğiniz birine yukarıdaki hastalıklardan herhangi biri teşhisi konduysa, genetik olarak bunlardan herhangi birini geliştirmeye yatkınsanız veya yaşam tarzınızın veya çevresel faktörlerin bunlardan herhangi birini geliştirme şansınızı artırabileceğini düşünüyorsanız, uzman kişiler ile birlikte ketojenik diyet tedavisi uygulanabilir.
Ketojenik diyet, vücut yağı, HDL kolesterol seviyeleri, kan basıncı ve kan şekeri gibi kalp hastalıklarını ortaya çıkarabilen risk faktörlerini iyileştirebilir. Keto diyetinin Alzheimer hastalığının semptomlarını azaltabildiği ve ilerlemesini yavaşlatabildiği gözlemlenmiştir.(2)
Bunlara ek olarak parkinson hastalığının semptomlarının hafifletilmesine, polikistik over sendromunda önemli bir rol oynayabilen insülin seviyelerini azaltmaya yardımcı olduğuna ve düşük insülin seviyelerinin yanı sıra daha az şeker veya işlenmiş gıdaların kullanılması sayesinde sivilce ve aknelerde azalmaya yol açtığına dair küçük çaplı çalışmalar gerçekleştirilmiştir.(2,6)
Düşük karbonhidratlı diyetlerin zorluklarından biri, daha az sebze, meyve ve tahıl alımına sahip olması ve zararlı olabilecek yağ alımının artmasıdır. Artmış yağ tüketimi ile uzun süreli düşük karbonhidratlı diyetler inflamatuar yolları, oksidatif stresi teşvik etmek ve yaşlanma biyolojik teşvik ileri sürülmüştür.(3,4)
İnsanlarda açlık sırasında kan şekeri seviyeleri karaciğerde glikojenin parçalanmasıyla sürdürülür ve endojen glikozun kas ve de novo üretimi ("Glukoneogenez") ile gerçekleşir.(1,6,7)
Keton cisimcikleri terimi, üç metabolit anlamına gelir: asetoasetat, β-hidroksibutirat ve aseton. Uzun süreli açlık sırasında, yağ asitleri, adipositlerde depolanmıştrigliseritin parçalanmasıyla oluşur (lipoliz).Karbonhidratın azaltılması veyeterli protein alımı serum insülin seviyesinin düşmesine neden olur, bu da serum glukagon seviyesini arttırır.(6,7)
İnsülin / glukagon (I / G) oranı, lipoliz, glikojenoliz ve glukoneogenezin anahtar belirleyicisidir. Yüksek I / G oranı, lipid ve glikojen üretimini uyarır. İnsülin aracılı glikoz akışı, düşük bir I / G oranı glukagon aracılı lipolizi uyarır. Bu nedenle vücuttaki depo yağ miktarı azalmaktadır. (6,7)
YAN ETKİLER
- Kabızlık
- Kolesterol yüksekliği
- Kemik erimesi
- Uykusuzluk
- Sıvı ve elektrolit dengesinde bozukluk, kalsiyum ve sodyum atımının artması ile osteoporoz riski
- Kardiyak aritmiler ile ölüm riski
- Merkezi sinir sistemini etkileyerek baş ağrısı, konsantrasyonbozukluğu, sinirlilik
- Mensturasyon düzensizliği
- Ağız kokusu
- Mide bulantısı
Ek olarak, Sebze meyvelerin eksik alınması vücut için gerekli olan kalsiyum, potasyum, magnezyum gibi minerallerin yeterince alınamamasına yol açarak hipertansiyon riskini artırmaktadır. Düşük posa alımı nedeni ile mikrobiyata etkilenir ve bağırsak hareketleri olumsuz etkiler.
KAYNAKÇA :
1. Iacovides S, Meiring RM. The effect of a ketogenic diet versus a high-carbohydrate, low-fat diet on sleep, cognition, thyroid function, and cardiovascular health independent of weight loss: study protocol for a randomized controlled trial. Trials. 2018 Jan 23;19(1):62
2. Włodarek D. Role of Ketogenic Diets in Neurodegenerative Diseases (Alzheimer's Disease and Parkinson's Disease). Nutrients. 2019 Jan 15;11(1). pii: E169.
3. Dashti HM, Mathew TC, Hussein T, et al. Long-term effects of a ketogenic diet in obese patients. Exp Clin Cardiol. 2004;9(3):200–205.
4. Paoli A, Bosco G, Camporesi EM, Mangar D. Ketosis, ketogenic diet and food intake control: a complex relationship. Front Psychol. 2015 Feb 2;6:27.
5. Masood W, Uppaluri KR. Ketogenic Diet. [Updated 2019 Mar 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2019 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499830/
6-J Clin Endocrinol Metab.2017;102:488-98
7-Endocrine.2016;54:681-90
